Współczesne podręczniki do historii zawierają różnorodne teksty źródłowe takie jak: dokumenty, kroniki, wspomnienia, pamiętniki oraz fragmenty literatury historycznej. Owe źródła zwiększają nasze zainteresowanie historią i inspirują do poznawania przeszłości. Obok źródeł pisanych w edukacji historycznej wykorzystywane są również źródła niepisane, które pozwalają młodemu człowiekowi na poznanie atmosfery minionych lat. Na kartach podręczników są to zdjęcia kościołów, pałaców, zamków oraz rzeźb. Potrzeby dydaktyczne uzmysławiają uczniowi, że źródła materialne znajdują się wokół niego.
Bitwa wiedeńska
Koniec wieku XVII to ostatnie złote lata dla Polski. Na przestrzeni kolejnych lat Imperium Osmańskie najeżdżało i podbijało inne państwa. Sobieski zabrał z Krakowa ok. 30 tys. wojsk koronnych i 29 lipca pomaszerował na odsiecz Wiedniowi. Bitwa rozpoczęła się rankiem 12 września 1683 roku. Głównymproblemem wojsk Kary Mustafy była słaba defensywa. Sobieski zaatakował tureckie wojska późnym popołudniem, w tym miejscu, w którym się go Turcy nie spodziewali. Bitwa trwała około 12 godzin.
Po wygranej bitwie król napisał dwa listy, jeden do papieża, drugi do małżonki. W pierwszym napisał słowa, które przeszły do historii: Przybyliśmy, zobaczyliśmy i Bóg zwyciężył. Straty Turków w bitwie to około 20 tys. zabitych i 5 tys. rannych. Kara Mustafa za przegraną pod Wiedniem został skazany na śmierć przez uduszenie. Tę wygraną możemy zawdzięczać m.in. polskiej husarii. Głównym atutem husarii była dobra taktyka i nietypowe uzbrojenie, które miało na celu wystraszenie przeciwnika. Te dwie rzeczy tworzyły jedną z najskuteczniejszych formacji wojskowych.
Źródła pisane
W niniejszym artykule chciałbym się pochwalić zabytkiem, które znajduje się na ulicy św. Marka. Uliczka ta jest usytuowana prostopadle do szczucińskiego rynku. Nazwa ulicy pochodzi od figury kamiennej zwanej św. Markiem z końca XVII wieku. Data powstania figury uzmysłowiła mi, że obiektów o takiej historii w Szczucinie nie ma zbyt wielu. Ponieważ trudno jest uczniowi dotrzeć do źródeł, które by wyjaśniały genezę budowy figury, z konieczności muszę się oprzeć na dostępnych dla mnie źródłach pisanych:
W monografii Dąbrowa Tarnowska. Zarys dziejów miasta i powiatu, która ukazała się drukiem w 1974 r. w rozdziale Zabytki sztuki powiatu dąbrowskiego autorstwaIgnacego Trybowskiego czytamy:
„Nie możemy nie wymienić choćby pobieżnie niektórych kapliczek i figur przydrożnych, charakterystycznych dla tutejszego zabytkowego krajobrazu. Najstarsze sięgają w. XVII, jak np. w Oleśnie posąg N.P. Marii na słupie ozdobionym herbem Łabędź czy w Szczucinie figura zwana Marek z 1684 r”.
W lokalnym czasopiśmie „Wiadomości parafii” z 1995 r. został zamieszczony artykuł To warto zobaczyć, w którym o genezie figury pisano:
„Przy ulicy Św. Marka wznosi się barokowa kamienna kolumna z kapliczką na szczycie. Wewnątrz kapliczki znajdują się płaskorzeźby kamienne: św. Marka ewangelisty, Mnicha, pielgrzyma i modlącego się Pustelnika. Prawdopodobnie została ufundowana z okazji przemarszu wojsk Jana Sobieskiego pod Wiedeń w 1684 r. dla uczczenia brata królewskiego Marka Sobieskiego starosty krasnostawskiego.
Do dziś dochowały się fragmenty napisu łacińskiego na cokole:
Ad ....Dei
Gloria.....Onore
ERX........
ANNO DNI
16…”
Hanna Lawera i Artur Bata są autorami publikacji z 2002 r, Gmina Szczucin. Znajdujemy tam informacje:
„Z licznych, przydrożnych figur najcenniejszym obiektem jest kamienna figura zwana „Markiem”, usytuowana przy wąskiej uliczce św. Marka. Wzniesiona w 1684 roku na kształt wysokiej kolumny zwieńczonej kompozytowym kapitelem, na którym umocowano czworoboczną, ażurową kapliczkę z płaskorzeźbionymi wyobrażeniami świętych, nakrytą daszkiem, ponad którym niewielka wieżyczka i krzyż”.
W 2014 r. Wydawnictwo Kartograficzne „Compass” we współpracy z Województwem Małopolskim opracowało mapę Powiśle Dąbrowskie. W części opisującej zabytki Powiśla znalazł się następujący opis:
„Kamienna figura, niezwykłe dzieło z 1684 roku, które według przekazu zostało wzniesione przez żołnierza króla Jana III Sobieskiego, wracającego z Wiednia”.
Ostatnim źródłem, które chciałbym przedstawić jest kronika Powiatowego Centrum Edukacji i Kompetencji Zawodowych w Szczucinie. W części poświęconej historii Szczucina została zamieszczona informacja o figurce:
„Szczucin w swojej przeszłości przeżywał chwile "wielkie i małe" w zależności od tego jak układały się stosunki ich właścicieli. Do takich "wielkich dni" należał przemarsz przez Szczucin wojsk Sobieskiego pod Wiedeń w roku 1683 o czym świadczy ufundowana na tę pamiątkę i zapomniana dziś figura świętego Marka z wyraźną datą A. D. 1683 jako pamiątka historyczna, a o której wśród miejscowej ludności krążą przeróżne legendy.''
Zaprezentowane fragmenty pozwalają nam stwierdzić, że powstanie figury związane jest z bitwą pod Wiedniem, w której brały udział polskie wojska pod dowództwem Jana III Sobieskiego. Prawdopodobnie nazwa „Marek” pojawiła się dla upamiętnienia Marka Sobieskiego – starosty krasnostawskiego. Autor figury jest nieznany. Obiekt został zaliczony do ciekawszych atrakcji na Powiślu Dąbrowskim.
Renowacja
W przeszłości figurka była remontowana, można to wywnioskować po dacie wyrytej na krzyżu: 1878, lecz przez następne 126 lat nie zrobiono przy figurce nic co mogłoby polepszyć jej stan, aż do roku 2004. Lokalne źródła z końca XX wieku mówią, że figurka była w krytycznym stanie, co potwierdzają zdjęcia z tamtych lat. Figurka była porośnięta mchem, popękana, a ponadto całość została zakłócona przez pobliski hydrant i słup. Mieszkańcy Szczucina domagali się renowacji figury. W lokalnym czasopiśmie „Wieści Szczucińskie” (nr 6/19/99) możemy przeczytać apel mieszkańców w sprawie renowacji zabytku, której grozi upadek z powodu pęknięcia trzonu.
Wreszcie nadszedł dzień kiedy to prośby mieszkańców zostały wysłuchane. We wspomnianym czasopiśmie „Wieści Szczucińskie” (nr 5/43/04) możemy przeczytać artykuł pod wymownym tytułem "ŚWIĘTY MAREK" powrócił na swoje miejsce. Czytamy w nim: „Kilkunastomiesięczna renowacja dobiegła końca, figurka powróciła na swoje miejsce. 3 października, po wieczornej Mszy Św. uczestnicy w procesji przeszli na miejsce usytuowania kapliczki, gdzie Ksiądz Prałat Józef Przybycień ją poświęcił. Wójt Gminy Szczucin Jan Sipior złożył podziękowania ludziom, którzy pomogli w tej sprawie”.
Podsumowanie
Figurka zwana Markiem jest jednym ze starszych zabytków Szczucina. Dobrze że została wyremontowana, przez to stała się jedną z wizytówek Szczucina.
Kamil Kukuła