Historia Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej – Koło Szczucin, pierwszej niezależnej organizacji kombatanckiej w naszej gminie, jest dziś świadectwem tego, jak uzyskaną wolność w III RP starali się zagospodarować ludzie związani z Polskim Państwem Podziemnym. W przekonaniu członków tej organizacji jest to historia dość smutna. Dopiero po 40 latach uczestnicy konspiracji niepodległościowej mieli możliwość oficjalnie utrwalać i rozpowszechniać wiedzę na temat tradycji i dziedzictwa ideowego Armii Krajowej.
Tempo przemian po 1989 r. doprowadziło do wyzwolenia inicjatyw społecznych, które przez peerelowskie władze były zakazane. Jedną z nich było utworzenie w marcu 1990 r. Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej (ŚZŻAK). Bardzo szybko to stowarzyszenie kombatanckie rozpoczęło tworzenie struktur lokalnych w Szczucinie i Delastowicach. U nas organizatorem Koła został Eugeniusz Piekielniak.. Odzew był zdumiewający. Już w pierwszym roku działalności do organizacji wstąpiło 120 osób.
Założyciel i pierwszy prezes organizacji Eugeniusz Piekielniak (1928-1998) do Armii Krajowej (AK) wstąpił w czerwcu 1943 r., przyjął ps. „Styka”. Brał udział w zgrupowaniu w ramach akcji „Burza”, przy zrzucie broni oraz w innych akcjach sabotażowych. Po odbyciu służby wojskowej w latach 1949–1952 pracował zawodowo 43 lata do 1990 r. Ostatnie 20 lat był z-cą dyrektora w Tarnowskim Przedsiębiorstwie Nasiennictwa. W 1991 r. uzyskał awans na stopień sierżanta.
W 1990 r. przystąpił do założenia Koła ŚZŻAK w Szczucinie. Był jego prezesem do 1998 r., organizator wielu uroczystości i inicjator działań lokalnych. Nagrodzony: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym i Srebrnym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Armii Krajowej, Srebrnym i Brązowym medalem „Za zasługi dla obronności kraju”. Aktywnie udzielając się w Komitecie Obchodów Świąt i Rocznic Państwowych w Szczucinie doprowadził do zrealizowania wielu przedsięwzięć, z których korzystamy do dziś.
Drugim prezesem Koła w Szczucinie został Wojciech Kołodziej (1914-2003), mieszkaniec Słupca. Brał udział w Wojnie Obronnej 1939 r. Po jej zakończeniu wstąpił w sierpniu 1942 r. do 305 plutonu placówki „Stanisława”. W czasie okupacji pod pseudonimem „Ryś” brał czynny udział w akcjach sabotażowych oraz kolportował prasę konspiracyjną na terenie gminy Szczucin. Po wyzwoleniu kilkakrotnie aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa (UB) pod zarzutem przynależności do cywilno-wojskowej organizacji konspiracyjnej - Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość (WiN). W latach 1998-2003 prezes ŚZŻAK w Szczucinie. Odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz Krzyżem Partyzanckim.
Kolejnym prezesem organizacji był Władysław Paleń (1925-2015). Wstąpił do Szarych Szeregów w Dąbrowie Tarnowskiej w 1944 r., gdzie przyjął pseudonim „Mik”. W czasie okupacji przekazywał meldunki o wagonach z uzbrojeniem. Doręczał materiał wybuchowy, brał udział w sabotażu. Nagrodzony Krzyżem Armii Krajowej oraz Odznaką Weterana Walk o Niepodległość. Prezes Koła w Szczucinie od 2003 do 2011 r.Awansowany na kapitana w 2014 r.
Obecnie prezesem jest Maria Pietracha, mieszkanka Szczucina, emerytowana nauczycielka. Przez wiele lat skarbnikiem Koła był Tomasz Szymura, a sekretarzem Stefan Mac. Przyczyny naturalne spowodowały, że liczba członków stowarzyszenia systematycznie malała. Proces ten przedstawia tabela nr 1, a tabela nr 2 zawiera nazwiska członków Koła w latach 2007, 2011 i 2019.
| Lp | Rok | Członkowie zwyczajni (kombatanci) | Członkowie zwyczajni (podopieczni) | Razem |
| 1 | 1990 | 120 | brak danych | 120 |
| 2 | 1994 | 83 | 12 | 95 |
| 3 | 1998 | 80 | brak danych | 80 |
| 4 | 2002 | 43 | 19 | 62 |
| 5 | 2003 | 36 | 19 | 55 |
| 6 | 2004 | 30 | 20 | 50 |
| 7 | 2005 | 25 | 18 | 43 |
| 8 | 2006 | 23 | 17 | 40 |
| 9 | 2010 | 19 | 18 | 37 |
| 10 | 2011 | 18 | 17 | 35 |
| 11 | 2019 | 2 | 5 | 7 |
Koło w Szczucinie prowadziło swoją dokumentację, z której wynika, że wielu weteranów zostało wyróżnionych awansami na stopnie oficerskie. Dodatkowo starano się uhonorować kombatantów odznaczeniami.
W marcu 2001 r. w Urzędzie Gminy Szczucin w Szczucinie odbyła się uroczystość wręczenia aktów mianowania na pierwszy stopień oficerski.Mianowanie na podporucznika z rąk pułkownika Franciszka Bilińskiego odebrali: Stefan Guła, Stanisław Kaczówka, Tadeusz Klimaj, Albina Marchwicka, Roman Topór, Władysława Topór, Tadeusz Wątroba, Antonina Nowak, Bronisław Nowak, Bronisław Giera, Franciszek Makuch, Stefan Skoczylas, Franciszek Fetela, Stefan Mac, Edwin Bronhard, Bronisław Doroż, Władysław Dzięgiel, Kazimierz Gałęziowski, Anastazja Jasak, Michał Kapel, Wojciech Kołodziej, Władysław Kowal, Franciszek Kułaga, Zofia Kupiec, Cecylia Lech, Maria Lech, Stanisław Nowak, Zygmunt Nowak, Władysław Paleń, Eugeniusz Piekielniak, Józef Rogóź, Leon Szymura, Tomasz Szymura, Stanisław Wałek, Wanda Wójcik.
W maju 2004 r. siedmioro kombatantów ŚZŻAK otrzymało nominację na stopień porucznika. Awanse otrzymali: Franciszek Fetela z Delastowic, Anastazja Jasak ze Szczucina, Franciszek Kułaga z Brzezówki, Stefan Mac ze Szczucina, Władysław Paleń ze Szczucina, Stefan Skoczylas z Załuża, Tomasz Szymura ze Szczucina. W grudniu tego roku w siedzibie Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych w Szczucinie Władysława Kowalik, Zygmunt Łachut i Edmund Gumuła otrzymali awans do stopnia podporucznika. W 2013 r. Władysław Dzięgiel i Franciszek Kułaga zostali mianowani na wyższy stopień oficerski, czyli na stopień kapitana. W 2014 r. stopień kapitana otrzymał Władysław Paleń.
W 2006 r. Koło w Szczucinie wystosowało pismo do Zarządu Okręgu w Tarnowie z prośbą o wydanie nowych zezwoleń umożliwiających noszenie mundurów dla poruczników: Władysława Dzięgla, Franciszka Feteli, Stefana Maca, Władysława Palenia, Stefana Skoczylasa, Tomasza Szymury.
Z dokumentów ŚZŻAK w Szczucinie wynika (patrz tabela nr 3), że Koło wnioskowało o nadanie Krzyża Partyzanckiego dla następujących członków:
| Lp. | Nazwisko i mię | Nazwisko i mię | Nazwisko i imię |
| 2007 | 2011 | 2019 | |
| 1 | Bronhard Edwin | Bojeś Mieczysław | Kułaga Franciszek (1916-2019) |
| 2 | Dzięgiel Władysław | Dzięgiel Władysław | Kupiec Zofia |
| 3 | Giera Honorata | Giera Honorata | |
| 4 | Głód Józefa | Głód Józefa | |
| 5 | Jasak Anastazja | Jasak Anastazja | |
| 6 | Kołodziej Wojciech | Kołodziej Wojciech | |
| 7 | Kowal Władysław | Kowal Władysław | |
| 8 | Kułaga Franciszek | Kułaga Franciszek | |
| 9 | Kupiec Zofia | Kupiec Zofia | |
| 10 | Lech Cecylia | Lech Jan | |
| 11 | Lech Jan | Lech Cecylia | |
| 12 | Lech Maria | Mac Stefan | |
| 13 | Mac Stefan | Makuch Helena | |
| 14 | Makuch Helena | Paleń Władysław | |
| 15 | Noga Jan | Rogóż Józef | |
| 16 | Paleń Władysław | Strycharz Stanisława | |
| 17 | Rogóż Józef | Szymura Tomasz | |
| 18 | Rogóż Kazimiera | Wałek Stanisław | |
| 19 | Skoczylas Stefan | ||
| 20 | Strycharz Stanisława | ||
| 21 | Szymura Tomasz | ||
| 22 | Wałek Stanisław |
| Lp. | Nazwisko i imię |
| 1 | Duda Tomasz |
| 2 | Fetela Franciszek |
| 3 | Władysław Kowal |
| 4 | Klimczak Tadeusz |
| 5 | Paleń Władysław |
| 6 | Piekielniak Eugeniusz |
| 7 | Ryś Edward |
| 8 | Skoczylas Stefan s |
| 9 | Szymura Tomasz |
Wykorzystując pomoc Urzędu Gminy Szczucin ŚZŻAK w Szczucinie organizował dla swoich członków bezpłatne wycieczki turystyczne - np. 21 lipca 2001 r. wycieczka do Warszawy. W drugą niedzielę września kombatanci ze Szczucina brali udział w Ogólnopolskiej Pielgrzymce Kombatantów na Jasną Górę.
Członkowie miejscowego Koła dużo uwagi poświęcali działalności patriotycznej. Szczególnie dążyli do upamiętniania tych miejsc na terenie gminy, w których w czasie wojny doszło do walk oraz miejsc upamiętnionych męczeństwem. Wobec nich podjęli wiele inicjatyw, które miejscowemu społeczeństwu służą po dzień dzisiejszy.
W latach pięćdziesiątych XX wieku powstał Komitet Budowy Pomnika w Szczucinie, który doprowadził do zbudowania pomnika w miejscu spalonej szkoły dn. 12 września 1939 r. Uroczyste odsłonięcie pomnika miało miejsce w listopadzie 1957 r. Pomnik przez następne dekady przypominał mieszkańcom Ziemi Szczucińskiej o zbrodni dokonanej przez Wehrmacht na żołnierzach polskich. Upływ czasu spowodował, że pomnik wymagał renowacji.
W 1991 r. z inicjatywy Eugeniusza Piekielnika nastąpiło odnowienie pomnika. 10 listopada 1991 r. odbyło się uroczyste odsłonięcie odrestaurowanego pomnika. Po Mszy Świętej, którą celebrował biskup Józef Gucwa nastąpił przemarsz pod pomnik przy ulicy Wolności. Tam biskup tarnowski Józef Gucwa, żołnierz Armii Krajowej, dokonał poświęcenia pomnika, a Eugeniusz Piekielniak, prezes ŚZŻAK – Koło Szczucin wygłosił okolicznościowe przemówienie. Odsłonięcia pomnika dokonali wójt gminy Bolesław Łączyński oraz Inspektor ŚZŻAK w Tarnowie kpt. Zdzisław Baszak. Uroczystość spotkała się ze spontanicznym odzewem miejscowego społeczeństwa – uczestniczyło w niej 20 pocztów sztandarowych. Uroczystość poświęcenia odnowionego pomnika w Szczucinie zakończyła się uroczystym przekazaniem opieki nad Pomnikiem Męczeństwa młodzieży Zespołu Szkół Zawodowych oraz Szkoły Podstawowej w Szczucinie. Akty przekazania wręczył przewodniczący Rady Gminy w Szczucinie na ręce dyrektorów obu szkół: Brunona Chrabąszcza (ZSZ) i Kazimierza Żurka (Szkoła Podstawowa).
W styczniu 1996 r. ŚZŻAK w Szczucinie wystąpił z inicjatywą powołania Społecznego Komitetu Budowy Kwatery Pamięci Narodowej w naszej miejscowości, któremu przewodniczył Bolesław Łączyński – wójt gminy Szczucin, a Eugeniusz Piekielniak pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego Komitetu. Do Komitetu Budowy weszli radni gminy, proboszczowie parafii rzymsko-katolickich, lekarze, sołtysi wsi, przedstawiciele organizacji społecznych i kierownicy zakładów pracy. Członkowie Koła czynnie włączyli się w pieniężną akcję zbiórkową rozprowadzając cegiełki o wartości: 0,5 zł, 1zl, 2 zł, 5 zł, 10 zł, 20 zł, 50 zł, 100 zł. Przedsięwzięcie wśród mieszkańców lokalnej społeczności cieszyło się dużym powodzeniem. Ofiarodawca miał być wpisany do Księgi Pamiątkowej założonej w Urzędzie Gminy Szczucin.
Miejscowe stowarzyszenie kombatantów poczyniło wiele starań, aby zorganizować w dniu 17 września 2000 r. uroczystość patriotyczno-religijną w 60. rocznicę Zbrodni Katyńskiej. Kilka dni wcześniej br. delegacja ŚZŻAK w składzie: Franciszek Fetela, Tomasz Szymura, Stefan Mac i zastępca wójta Józef Padak, przywiozła ze Stowarzyszenia Rodzin Katyńskich w Tarnowie urnę z Ziemią Katyńską, która została wmurowana u podnóża głównego pomnika.
Członkowie Koła wraz ze sztandarem systematycznie brali udział w uroczystościach państwowych, które odbywały się pod Kwatera Pamięci. Prezesi Koła uczestniczyli w spotkaniach Gminnego Społecznego Komitetu Obchodów Świąt i Rocznic Państwowych w Szczucinie.
Szczucińskie Koło już na samym starcie podjęło działania zmierzające do posiadania własnego sztandaru, który został poświęcony przez ks. prałata Józefa Przybycienia 11 listopada 1992 r. w czasie uroczystej Mszy Świętej w kościele parafialnym w Szczucinie. Fundatorzy sztandaru to: Eugeniusz Piekielniak, prezes ŚZŻAK w Szczucinie oraz członkowie Koła. Rodzicami chrzestnymi sztandaru zostali: Zofia Kupiec i Wojciech Kołodziej. Proporzec był przechowywany w szklanej gablocie w pomieszczeniu Zarządu Koła ŚZŻAK – ul Piłsudskiego 7 w Szczucinie, a jego dysponentem został Tomasz Szymura, skarbnik Koła.
Na środku płata sztandaru jest godło Państwa wraz z opisem organizacji do której należy sztandar oraz nazwa 16 Pułku Piechoty w Tarnowie w skład którego placówka „Stanisława” w czasie wojny wchodziła. W rogach bandery umieszczono: kotwicę z latami 1939-1945, skrót AK oraz BCH oraz strzemię, które jest herbem Szczucina. Na drugiej stronie znalazł się obraz Matki Boskiej Szczucińskiej z napisem Bóg- Honor- Ojczyzna. Na dole płata napis: placówka „Stanisława”, a w rogach sztandaru: krzyż AK, skrót AK-BCH i nazwa 16 PP.
Po otrzymaniu niezbędnych materiałów Komisja Imprez i Sztandarów Zarządu Głównego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej pismem z dnia 25 września 2002 r. postanowiła dokonać rejestracji sztandaru Koła w Szczucinie Okręgu w Tarnowie (numer pisma Sz/Zw/133/2002).
Naturalne procesy spowodowały, że coraz trudniej było zebrać pełny skład pocztu sztandarowego. Dlatego w 2006 roku pojawił się pomysł, aby w przyszłości przekazać sztandar miejscowego Koła do Muzeum Armii Krajowej w Tarnowie.
Tutejsze Koło przyłączyło się do organizacji obchodów Listopadowego Święta Niepodległości w dniu 11 listopada 1993 r. W tym mroźnym listopadowym dniu na moście na Wiśle w Szczucinie odbyło się spotkanie z mieszkańcami województwa kieleckiego. Był to symbol połączenia się byłych zaborów austriackiego i rosyjskiego w jedno Niepodległe Państwo Polskie.
W odpowiedzi na apel władz ŚZŻAK lokalne Koło sporządziło obszerny spis obsady placówki „Stanisława”. Pod zestawieniem znajdują się podpisy Eugeniusza Piekielniaka, Tomasza Szymury i Wojciecha Kołodzieja. Członkowie Koła opracowali obszerny wykaz poległych w czasie pierwszej i drugiej wojny światowej z miejscowości z terenu gminy Szczucin. Obydwa źródła nadal są używane przez lokalnych pasjonatów historii i nauczycieli historii.
Z dokumentów z 11 sierpnia 2004 r. wynika, że organizacja czyniła starania o uzyskanie danych dotyczących nazwisk żołnierzy, którzy 12 września 1939 r. zostali spaleni w miejscowej szkole podstawowej. Nazwiska pomordowanych miały być umieszczone na tablicy pamiątkowej przy mogile zbiorowej, która znajduje się na cmentarzu parafialnym. Jednak nie udało się ich odnaleźć.
Kolejna inicjatywa Koła została podjęta w związku z obchodzoną 100. Rocznicą Odzyskania przez Polskę Niepodległości. 18 listopada 2018 r. Z inicjatywy Marii Pietracha, prezesa ŚZŻAK w Szczucinie, na cmentarzu parafialnym została odsłonięta i poświęcona tablica upamiętniająca żołnierzy poległych w I wojnie światowej, która nawiązywała do oryginalnej, umieszczonej na cmentarzu wojennym nr 247. Odsłonięto też tablice informujące o miejscach spoczynku osób, które poświęciły swoje życie w walce o wolność Ojczyzny w powstaniu styczniowym i 12 września 1939 r.
ŚZŻAK ma wiele funkcji do realizacji, a jedną z nich jest przekazywanie młodzieży wiedzy o Polskim Państwie Podziemnym.
Kombatanci brali udział w spotkaniach z młodzieżą szkolną w czasie których zostały wygłoszone odczyty o tematyce patriotycznej. Z okazji 70. Rocznicy przemianowania Związku Waki Zbrojnej na Armię Krajową w lutym 2012 r. w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych w Szczucinie (ZSP) odbyła się lekcja historii. Prowadziła ją Maria Pietracha, która zachęcała młodzież do uczestnictwa w Szkolnym Klubie Historycznym im. Armii Krajowej. Opowiedziała zebranej młodzieży o idei powstawania tej organizacji. Podkreśliła, że liczba zwyczajnych członków ŚZŻAK z naturalnych przyczyn maleje i dlatego kombatanci z tej organizacji chcą przekazać młodszym pokoleniom wartości o które walczyli.
Z inicjatywy płk. Zdzisława Baszaka, za pośrednictwem Piotra Kurka, członka Prezydium Zarządu Głównego ŚZŻAK został utworzony Klub Historyczny im. Armii Krajowej przy Gimnazjum w Szczucinie. Uroczysta inauguracja klubu miała miejsce 9 maja 2011 r. Rok później 9 maja w Katolickim Centrum Edukacji Młodzieży „KANA”. odbyła się uroczystość poświęcona obchodom I rocznicy powołania klubu historycznego w gimnazjum w Szczucinie oraz inauguracji tegoż Klubu w Zespole Szkół Ponadgimnazjalnych im. Jana Rutyny w Szczucinie (obecnie PCEiKZ). Z inicjatywy władz ŚZŻAK Klubom zostały przekazane sztandary, które znajdowały się w Izbie Pamięci ŚZŻAK w Tarnowie, a pierwotnie były własnością Kół w Szczucinie i Delastowicach. Przekazania sztandarów dokonał płk Zdzisław Baszak, honorowy prezes Okręgu Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Tarnowie, twórca Izby Pamięci ŚZŻAK w Tarnowie. Uroczyste przekazanie sztandarów dla społeczności szkolnej gimnazjum miało miejsce w 2011 r., a dla szkoły średniej w 2017 r.
Kolejną uroczystością w której brały udział władze ŚZŻAK była patriotyczna lekcja historii, która odbyła się 5 czerwca2014 r. w Szkole Podstawowej im. Stanisława Klimczaka w Słupcu. Upamiętniała ona działalność Polskiego Państwa Podziemnego na Ziemi Szczucińskiej w czasie okupacji. Po zakończeniu konferencji udano się pod Pomnik Pomordowanych w Słupcu oraz na miejscowy cmentarz parafialny. Przemarsz otwierał sztandar Armii Krajowej z placówki „Stanisława”, niesiony przez delegację młodzieży z klubu historycznego przy gimnazjum w Szczucinie.
13 grudnia 2019 r. Maria Pietracha uczestniczyła w spotkaniu edukacyjnym w PCEiKZ w Szczucinie. W trakcie spotkania z młodzieżą prezes Koła ŚZŻAK wręczyła dyplomy uczniom, którzy brali udział w szkolnym konkursie wiedzy o Polskim Państwie Podziemnym oraz omówiła historię placówki AK ps. „Stanisława”.
Szczucińscy kombatanci, których praktycznie już wśród nas już nie ma – pozostawili po sobie wartości, które ukazują, że zaangażowanie w pracy na rzecz Ojczyzny jest najwyższą wartością. To przeświadczenie realizowali w czasie okupacji, gdy z bronią w ręku marzyli o wolnej Ojczyźnie. Mimo, że wolność która przyszła o nich zapomniała – to nadal Jej służyli. Dopiero z chwilą powstania III Rzeczypospolitej mogli realizować etos Armii Krajowej wśród szczucińskiego społeczeństwa. Wychowali swoich następców, którzy to dzieło nadal kontynuują.
Marek Jachym
Źródło:
Awanse dla kombatantów, „Wieści Szczucińskie”, nr 3(28) 2001, s. 5.
Awanse dla kombatantów, „Wieści Szczucińskie”, nr 1(44) 2005, s. 15.
M. Gadziała, 60. rocznica Zbrodni Katyńskiej, „Wieści Szczucińskie”, nr5(24)2000, s. 5 i n.
M. Gadziała, Wspomnienia o Eugeniuszu Piekielniaku, „Wieści Szczucińskie”, nr3(12)1998, s. 11.
Pamięć wyrazem kultury i jej miarą, „Informator Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej - Inspektorat Tarnów”, nr 8 1991, s. 7. Teki ŚZŻAK-Koło w Delastowicach .
Materiały archiwalne Marii Pietracha .
Relacje ustne Marii Pietracha.
K. Struziak, Kulisy zbrodni wojennej w Szczucinie, e-Kurier Dąbrowski [dostęp internetowy 31 XII 2019]
Teki Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej – Koło w Szczucinie.
W. Zamora, Inauguracyjna sesja Klubu Historycznego im. Armii Krajowej w Gimnazjum im. Bohaterów Września w Szczucinie, „Wieści Szczucińskie”, nr 3(80) 2011, s. 19.